Odsloniecie nowej ekspozycji w Muzeum Warszawy na 81. rocznicę powstania w getcie warszawskim

W związku z obchodami upamiętniającymi 81 lat od wybuchu powstania w getcie warszawskim, które odbędą się 17 kwietnia, Muzeum Warszawy planuje uroczyście otworzyć nowy fragment wystawy głównej. Ekspozycja pod tytułem „Świadectwa z getta warszawskiego” ma na celu ukazanie transformacji tętniącej życiem północnej dzielnicy Warszawy, która podczas II wojny światowej została bezlitośnie zniszczona.

Przed rozpoczęciem działań wojennych, społeczność żydowska była istotnym elementem populacji stolicy, stanowiąc 30% jej ogólnej liczby mieszkańców. Wiele z tych osób zamieszkiwało północną część miasta, której ulice Nalewki, Chłodna i Krochmalna pełniły rolę centrum żydowskiego życia. Było to miejsce nieporównywalnie różnorodne pod względem społecznym, religijnym i politycznym. Niestety, ten unikalny świat przestał istnieć w ciągu kilku lat.

Ekspozycja prezentuje dwie skrajne perspektywy – widziane z wnętrza getta i spoza jego granic. Zdjęcia niemieckich żołnierzy, pochodzące z międzynarodowych archiwów, zestawione są obok zdjęć mieszkańców getta i członków ruchu oporu. Opowieść o powstaniu getta, jego funkcjonowaniu, zrywie powstańczym, likwidacji i kontynuacji miejsca po nim, jest ubogacona o rzadko spotykane przedmioty odkopane spod ziemi.

Ekspozycja „Świadectwa z getta warszawskiego” ma za zadanie ukazać rzeczywistość nieprawdopodobnie trudną do wyobrażenia. Pokazuje okres od momentu niemieckiej okupacji i utworzenia w Warszawie „obszaru zagrożonego tyfusem” wiosną 1940 roku, aż do obchodów piątej rocznicy powstania w getcie warszawskim w 1948 roku.

Codziennego życia w getcie można doświadczyć poprzez różnorodne perspektywy – żołnierzy i członków ruchu oporu, kobiet i mężczyzn, amatorów fotografii i profesjonalistów. Ich zdjęcia nie tylko są uniwersalną opowieścią o wojnie, ale także umożliwiają kontakt z tamtą rzeczywistością z różnych punktów widzenia i pozwalają spojrzeć z dystansu czasowego na powojenną Warszawę.

Przedmioty znalezione podczas poszukiwań, które należały do ludzi z przedwojennej dzielnicy północnej, stanowią materialne dowody na życie społeczności, która przez prawie 200 lat mieszkała w północnej części stolicy. Ekspozycję kończy film, który jest jedynym źródłem światła na wystawie. Dokument ten, nagrany przez garstkę ocalałych zaraz po wojnie, pokazuje miejsce, które powstało po unicestwieniu całej społeczności żydowskiej – jakoby pustynia stanowiąca symbol jej zagłady.

Działania likwidacyjne w getcie warszawskim rozpoczęły się w 1942 roku. W wyniku masowych deportacji do obozu zagłady w Treblince, getto niemal całkowicie opustoszało, a w 1943 roku cały obszar północnej dzielnicy został doszczętnie zrównany z ziemią. Rankiem 19 kwietnia oddziały SS wkroczyły do getta warszawskiego przez bramę na ulicy Nalewki. Powstańcy zaskoczyli ich atakując z dachów, strychów i stanowisk przy oknach domów przy skrzyżowaniu ulic Nalewek, Gęsiej, Zamenhofa, Miłej oraz na placu Muranowskim. Ludzie ukrywali się w wcześniej przygotowanych schronach. Niemcy nie spodziewali się takiego oporu ze strony powstańców. Mimo że najbardziej zacięte walki trwały tylko kilka dni, mieszkańcy getta stawiali opór przez cały miesiąc. Nie mogąc go złamać, Niemcy przekształcili getto w morze ruin i zgliszczy. Tysiące ludzi wywieziono do Treblinki i obozów na Majdanku, w Poniatowej i Trawnikach.

Dziś na terenie Muranowa, który został wybudowany na gruzach getta po wojnie, trudno znaleźć materialne ślady dawnego żydowskiego życia. Przedmioty ukryte głęboko pod ziemią, są odkrywane podczas badań archeologicznych. Ten fragment ekspozycji zostanie umieszczony na poziomie piwnic, gdzie dopełni historię miasta i jego mieszkańców w czasie II wojny światowej.

Wystawa została stworzona na podstawie zbiorów Muzeum Warszawy, Żydowskiego Instytutu Historycznego, Filmoteki Narodowej Instytutu Audiowizualnego i innych instytucji.

Otwarcie wystawy 17 kwietnia o godzinie 18:00 uświetni dyskusja z kuratorkami Anną Duńczyk-Szulc i Aleksandrą Sołtan-Lipską, a także dr Agnieszką Kajczyk na temat fotografii i filmów z getta warszawskiego, które znalazły się na wystawie i w książce „Antologia spojrzeń. Getto warszawskie – fotografie i filmy”.